Hoe bereid je je als sector voor op oorlog en cyberaanvallen?

Wat gebeurt er als morgen het internet uitvalt? Als het licht dagenlang niet aangaat? Als de logistiek stokt, de snelwegen worden afgesloten of er simpelweg geen personeel op komt dagen? Dat zijn vragen waar de branche de komende tijd antwoord op moet vinden. In een tijd van toenemende geopolitieke spanningen, waarin de dreiging van oorlog en cyberaanvallen niet langer theoretisch is, moet de branche zich voorbereiden op scenario’s die voorheen onwaarschijnlijk leken.

De Nederlandse overheid waarschuwt in verschillende rapporten voor een ‘weerbaarheidsopgave’: het vermogen om als samenleving en economie te blijven functioneren bij verstoringen. Met de Russische inval in Oekraïne, de oorlogsmisdaden in de Gazastrook en een golf van cyberaanvallen op vitale infrastructuur, klinkt de roep om weerbaarheid luider dan ooit. De NAVO spreekt zich steeds stelliger uit over collectieve verdediging, en in mei 2025 publiceerde het ministerie van Buitenlandse Zaken samen met Economische Zaken het vernieuwde handelsbeleid. Daarin staan “welvaart én weerbaarheid” centraal. De boodschap is helder: economische belangen moeten niet ten koste gaan van veiligheid en autonomie.
De Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) spreekt in haar meest recente publicaties over de ‘weerbaarheidsopgave’: de gezamenlijke verantwoordelijkheid om ons voor te bereiden op verstoringen, zodat vitale processen kunnen blijven functioneren. Daarbij horen scenario’s als grootschalige stroomuitval, cyberaanvallen, verstoring van toeleveringsketens en zelfs fysieke conflicten in Europa.

Denkpuzzel

Weerbaarheid betekent in deze context meer dan alleen een back-up maken of een aggregaat aanschaffen. Het gaat om de fundamentele vraag: hoe houd je je organisatie draaiend als meerdere vitale voorzieningen tegelijk wegvallen? Hoe communiceer je zonder internet? Hoe krijg je personeel op locatie als het openbaar vervoer uitvalt? Hoe voorkom je paniek als systemen falen?

Het zijn geen hypothetische stellingen, maar realistische scenario’s. Daarom ontstaat binnen de sector steeds vaker het gesprek over verschillende ‘nood’-scenario’s. In rapporten van MKB-Nederland en VNO-NCW worden concrete adviezen gedeeld om bedrijfsvoering minder kwetsbaar te maken voor geopolitieke risico’s. Denk aan het spreiden van leveranciers, het lokaal aanleggen van voorraden en het inzichtelijk maken van kritieke afhankelijkheden. Maar ook: het trainen van personeel op communicatie zonder internet, het oefenen van nooddiensten en het ontwikkelen van een eenvoudig, papieren noodplan dat ook werkt als alles uitvalt. Er wordt dringend geadviseerd om een goed “Business Continuity Plan” te maken, een plan waarmee de onderneming ook in lastige omstandigheden kan blijven functioneren.

Risico’s voor bedrijfsvoering

Bij wasserij ‘t Heycop in Breukelen leeft het thema. Eigenaar Niels Willemsen maakt zich niet direct zorgen over een oorlogssituatie, maar ziet wel degelijk risico’s die de dagelijkse bedrijfsvoering kunnen ontwrichten. “Stakingen, blokkades, uitval van het openbaar vervoer: dat zijn situaties die je bedrijf direct raken. Als de NS stilligt, moeten wij zelf mensen ophalen of werkzaamheden herschikken. Als er grotere maatschappelijke onrust ontstaat, zal die impact alleen maar groter zijn.”

Hoewel oorlog voor hem nog ver weg voelt, maakt hij zich meer zorgen over scenario’s waarin Nederland indirect betrokken raakt. “Als er iets uitbreekt in Duitsland en er komt een vluchtelingenstroom deze kant op, of extra druk op onze zorginstellingen, dan raakt dat ook ons werkveld”, vertelt hij. Daarnaast werkt hij veel in de horeca. Valt die sector stil, dan voelen ze daar direct de gevolgen van.

Cyberaanvallen

Wat betreft cyberaanvallen is Willemsen voorzichtig positief: “Wij zijn een relatief klein bedrijf met korte lijnen. We zijn niet heel digitaal afhankelijk, we hebben geen complexe bestelsystemen. Maar als het internet of de stroom langdurig uitvalt, komen ook wij tot stilstand. We hebben twee internetproviders en zelfs een telefonische back-up, maar stroom is een ander verhaal. Daar hebben we nog geen noodvoorziening voor geregeld.”

Een ander punt van zorg is de afhankelijkheid van gas. “Als gaslevering stilvalt, kunnen we gedeeltelijk overstappen op diesel, maar dat is geen naadloze overgang. Daarvoor moeten we nu al nadenken over aansluitmogelijkheden voor een aggregaat.”

Bij CleanLease, dat landelijk opereert en werkt voor onder meer ziekenhuizen, ouderenzorg en vakantieparken, ligt de lat nog hoger. Algemeen Directeur Rogier Vos ziet dat de sector nog niet automatisch wordt meegenomen als vitale voorziening, maar hij is samen met branchegenoten in gesprek om te verkennen hoe wasserijen als onmisbare schakel erkend kunnen worden binnen het nationale beleid voor vitale infrastructuur. “Wij zorgen voor schoon textiel in zorginstellingen. Als wij stilvallen, valt vrijwel direct de zorgcapaciteit weg.”

CleanLease pleit er daarom voor dat wasserijen worden erkend als vitale sector. In gesprekken met het ministerie van Economische Zaken en VNO-NCW wordt samen hard gewerkt aan scenario’s waarin de wasserijsector voorrang krijgt bij uitgifte van stroom, water, internet en toegang tot wegen. “Bij een calamiteit moeten wij kunnen blijven draaien. Niet voor onszelf, maar voor de organisaties die van ons afhankelijk zijn.”

Format voor een continuïteitsplan

Onder water is dat gesprek al op gang gekomen. Via branchevereniging FTN worden vragenlijsten verspreid, worden ervaringen gedeeld en wordt er gewerkt aan een format voor een continuïteitsplan dat breed toepasbaar is binnen de sector. Niet elk bedrijf hoeft het wiel opnieuw uit te vinden, als er gezamenlijke richtlijnen en scenario’s beschikbaar zijn.

Communicatie

Zowel Rogier als Niels noemen het personeel als een kritieke factor. “We kunnen alles technisch op orde hebben, maar als mensen hun kinderen niet naar school kunnen brengen of bang zijn voor hun eigen veiligheid, komen ze niet op locatie”, vertelt Rogier.

Daarom moet CleanLease kijken naar oplossingen die verder reiken dan het eigen terrein: tijdelijke opvang, duidelijke instructies, en contactstructuren die ook werken als digitale communicatie niet mogelijk is.

Niels herkent dat. “Onze mensen weten wel wat ze moeten doen in hun werk, maar niet per se in geval van een storing. Daar moeten we dus over praten. Al is het maar om paniek te voorkomen.”

Om weerbaarheid in de sector concreet te maken, zijn er volgens het rapport van Buitenlandse Zaken een aantal stappen die elk bedrijf, groot of klein, vandaag al kan zetten:

• Inventariseer afhankelijkheden: welke processen zijn afhankelijk van stroom, internet, water of logistiek? Wat gebeurt er als die uitvallen? Welke afhankelijkheden zijn er in de keten?
• Maak een noodplan: leg vast wie welke verantwoordelijkheid draagt in het geval van uitval. Print dit plan uit en zorg dat het beschikbaar is zonder digitale systemen.
• Oefen scenario’s: doe ten minste één keer per jaar een praktische oefening. Simuleer bijvoorbeeld een 24-uurs internet- of stroomuitval.
• Bouw redundantie in: zorg voor een tweede internetverbinding, een alternatieve leverancier of lokaal opgeslagen materialen.
• Train personeel: medewerkers moeten weten wat hun rol is bij een storing, en hoe ze bereikbaar blijven bij uitval van systemen.

Bereid je voor tegen een cyberaanval

Cyberaanvallen zijn weer een ander type bedreiging. Het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) noemt vijf basisprincipes van digitale weerbaarheid, waaronder: zorg voor basismaatregelen, bereid incidenten voor, ken je afhankelijkheden, werk samen en blijf verbeteren. Het centrum adviseert organisaties – ook in het mkb – om beveiligingsupdates direct door te voeren, kritieke systemen van netwerken te scheiden en back-ups offline op te slaan.

In de praktijk blijkt dat juist bedrijven zonder IT-afdeling extra risico lopen. Veel wasserijen vertrouwen op standaard software voor onder meer planning, facturatie en personeelsbeheer, maar hebben geen noodprocedure als deze systemen uitvallen of worden gehackt. Volgens het Digital Trust Center was in 2024 één op de vijf Nederlandse bedrijven slachtoffer van een digitale aanval, waarbij phishing, ransomware en DDoS-aanvallen het meest voorkwamen.

Het NCSC stelt dat bedrijven voorbereid moeten zijn op het moment dat digitale systemen niet langer beschikbaar zijn. Dat betekent onder meer: papieren versies van roosters en klantgegevens achter de hand houden, contactlijsten printen, en zorgen dat essentiële processen ook handmatig kunnen worden uitgevoerd als dat nodig is. Digitale weerbaarheid is daarmee niet alleen een technische kwestie, maar ook een organisatorische. En juist daar ligt voor veel bedrijven nog werk te doen.

Sectorale verbinding

De branche is sterk vervlochten met andere ketens. Denk aan de logistieke sector die bijvoorbeeld chemische wasmiddelen transporteert, aan de zorgsector die afhankelijk is van continu schone leveringen, en aan de voedingsmiddelenindustrie waar hygiënische kleding en doeken essentieel zijn. Dat betekent dat de weerbaarheid van wasserijen niet op zichzelf staat, maar direct impact heeft op andere sectoren.

Volgens het rapport ‘Weerbaarheidsopgave’ is ketensamenwerking essentieel. De overheid benadrukt dat sectoren niet alleen op hun eigen domein moeten focussen, maar zich bewust moeten zijn van de gevolgen van verstoringen bij partners. Voor wasserijen betekent dat: voer het gesprek met je belangrijkste klanten en leveranciers over wat te doen bij langdurige uitval. Maak wederzijdse afspraken en leg ze vast.

We lopen achter

Als je het Rogier vraagt hebben we de laatste vijftien jaar behoorlijk ingeleverd op weerbaarheid. “We zijn met z’n allen overgestapt op just-in-time bevoorrading, digitale communicatie en elektrische voertuigen. Dat is efficiënt, maar maakt ons in crisissituaties kwetsbaar.” Waar bedrijven vroeger materiaal op voorraad hielden, is dat in veel gevallen teruggebracht zodat je net genoeg hebt om je werk mee rond te krijgen. Leveringen komen binnen wanneer je ze nodig hebt en worden direct verwerkt. “Als dat proces ook maar even wordt verstoord, staat alles stil. We hebben daarmee de veerkracht uit het systeem gehaald.”

Met een just-in-time bevoorrading loop je in tijden van oorlog de kans dat je productie volledig tot stilstand komt als ook maar één schakel in de keten wordt geraakt. Denk aan vertraagde grondstoffenleveringen, gebrek aan stroomvoorziening, afgesloten snelwegen of distributiecentra die niet bevoorraad worden.

Concrete scenario’s

Rogier schetst verschillende scenario’s die relevant zijn voor de sector: “De kans dat er daadwerkelijk oorlogsvoering plaatsvindt is minder groot. Groter is de kans dat we een doorvoerland worden. Als er aan de oostkant van Europa grenslanden aangevallen worden, komen er vluchtelingen die opgevangen moeten worden. Verder zijn we doorvoerland voor materieel. Dat betekent dat er wegen geblokkeerd gaan worden, zoals snelwegen.”

Voor wasserijen heeft dit directe gevolgen, niet alleen voor de gezondheidszorg wasserijen. “Het kan betekenen dat bepaalde voorzieningen geconfisqueerd worden zoals hotels en vakantieparken voor vluchtelingenopvang. Maar ook dat we alsnog aangevallen kunnen worden, dit kan ook een cyberaanval zijn. Bekijk je dat vanuit onze branche dan komen we in moeilijke omstandigheden en zullen we het werk toch moeten uitvoeren.”

De inventarisatie die CleanLease doet, toont aan dat stroom, water, gas, telecom en de mogelijkheid om naar klanten te komen cruciaal zijn voor dienstverlening. “Een breed pakket aan eisen, breder dan de meeste bedrijven in Nederland om überhaupt te produceren onder extreme omstandigheden”, aldus Rogier.

Steun vanuit de overheid

Wat betreft overheidssteun zijn de verwachtingen realistisch. Niels vindt dat als er echt een grote dreiging is, er eerst steun moet naar de gezondheidszorg. “Dat zou ik logisch vinden, daarna zou ik de steun wel waarderen. Tijdens COVID-19 liep dat hetzelfde.” Tegelijkertijd pleit de sector ervoor om erkend te worden als vitale infrastructuur, zodat wasserijen in crisissituaties voorrang krijgen bij de toewijzing van schaarse middelen zoals stroom, brandstof en toegang tot transportroutes.

Nederland loopt achter vergeleken met andere Europese landen. Dat merkt Rogier op. “Je ziet wel dat de weerbaarheidsdiscussie per land verschillend wordt gevoerd. Scandinavische landen zoals Finland hebben allang een calamiteitenplan klaarliggen. Nederland is een voorbeeld van: ‘we hebben er geen rekening mee gehouden’. Daar moet verandering in komen.” De overheid doet nu een poging om dit in te halen, maar dat vraagt om snel schakelen. De overheid heeft aangekondigd dat weerbaarheid een speerpunt wordt in het economisch beleid, en er komen waarschijnlijk nieuwe regelgeving en ondersteuningsprogramma’s.

Iets goeds

Rogier is optimistisch over de ontwikkelingen. “De hele weerbaarheidsdiscussie geeft een hoop werk, maar geeft ook goede dingen. Het is fijn om na te denken hoe je bij calamiteiten toch door kan werken”, legt hij uit. Hij heeft het daarbij ook over nadenken welke diensten je levert. “Ik zie voor me dat we straks veel meer reusable materialen gaan gebruiken, in plaats van wegwerpproducten. Zo ben je ook minder afhankelijk van de toestroom uit het buitenland.”